مصلای امام خمینی(ره) به عنوان قطب فرهنگی ـ عبادی پایتخت در سال‌های اخیر فعالیت‌ها و برنامه‌های گوناگونی را میزبانی کرده است. از مسابقات بین‌المللی قرآن کریم گرفته تا نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران. اما در این میان یکی از برنامه‌هایی که به طور مرتب در مصلی برپا شده و مخاطبان خاص خودش را دارد، نماز جمعه تهران است.
چند سالی است که با توافق صورت‌گرفته، حدود ۷ ماه از سال نماز جمعه در شبستان اصلی مصلی برپا می‌شود. برگزاری نماز جمعه تا پایان سال در مصلای امام خمینی(ره)، بهانه‌ای شد تا خبرگزاری شبستان درباره برنامه‌ها، کارکردها و رویکردهای مجموعه فرهنگی ـ عبادی مصلی، با «دکتر کریم دولتی» قائم مقام بهره‌برداری و امور فرهنگی مصلای امام خمینی(ره)، گفت‌وگو کند.
دکتر دولتی در این گفت‌وگو بر موضوعاتی مانند اهمیت معماری و بنای مصلی، چشم‌انداز برنامه‌ها و خدمات مصلی و پروژه مصلی در مسیر تبدیل شدن به قطب فرهنگی ـ عبادی پایتخت ایران اسلامی اشاره کرد.
- قدری درباره معماری مصلی و ویژگی‌های خاص این بنا و البته فعالیت‌های این مجموعه فرهنگی و عبادی توضیح دهید.
واقعیت این است که مصلی از چند حیث اهمیت بی‌نظیری دارد. در هر دوره‌ای از دوره‌های اسلامی، یک سری بناهای شاخصی با کارایی‌های خاص وجود داشته است که در دوره‌های بعدی کارایی آن تغییر پیدا کرده یا صرفا برای بازدید مورد استفاده قرار می‌گرفته و کارایی اولیه خود را از دست می‌داده است.
مصلی از این حیث می‌خواهد به عنوان بنایی که نشان‌دهنده عظمت و تمام ویژگی‌های مهم و برجسته دوره تمدن جمهوری اسلامی ایران است، صاحب معماری شاخص و الگویی باشد. مصلی به عنوان بنایی که قرن‌ها می‌ماند و می‌خواهد سند افتخار جمهوری اسلامی باشد، باید از نظر معماری، شاخص و منحصر به فرد باشد. در حالی‌که به میراث معماری ایرانی اسلامی گذشته، افتخارات و ویژگی‌های معماری ایران در طول تاریخ، به صورت اساسی و اصولی پایبندی دارد، حاوی نوآوری هم باشد.
این رویکرد تقریبا در عموم بخش‌های مصلی که تاکنون آماده بهره‌برداری شده و در قسمت‌هایی که در آینده تکمیل خواهد شد، وجود دارد و کاملا حائز اهمیت است. این سبک معماری در حقیقت بستر اصلی نشان دادن فضای جمهوری اسلامی ایران، در سده‌ای که در آن قرار دارد، است و از عناصری استفاده می‌کند تا بتواند سایر مسائلی که در این دوره هست را نشان دهد. به عنوان نمونه در کتابت کتیبه‌های مصلی چه از حیث خطاطی، چه از حیث ترکیب، انتخاب آیات، احادیث، متون فارسی و اشعاری که وجود دارد، همه مسائلی که برای نظام جمهوری اسلامی اهمیت دارد کاملا مشخص است. این طور نیست که صرفا بگوییم مثل خیلی از بناهایی که الان در ایران به عنوان بنای اسلامی ساخته می‌شود یک سری آیات و احادیث اتفاقی نوشته بشود یا خطاط و هنرمند با سلیقه‌ی خود عمل کند.
ما در مصلی گروه‌هایی داریم که درباره انتخاب آیات قرآن، احادیث، اشعار فارسی و جملات امام راحل و رهبری معظم انقلاب بحث می‌کنند تا آیندگان از روی همین کتیبه‌ها نیز بتوانند به ویژگی‌های اصلی مصلی پی ببرند تا دریابند آیا صرفا می‌خواستند جایی برای اقامه نماز بسازند یا می‌خواستند با ساخت مصلی، فرهنگ و افق دید خودشان را به دیگران منتقل کنند. در تعریف کاربری‌های مصلی نیز همین نگاه وجود دارد. با همین تعریف، مصلی یک مجموعه بزرگ فرهنگی و عبادی است.
- مصلی در مجموع چه مساحتی از اراضی عباس‌آباد را شامل می‌شود و برای این فضا چه کارکردهایی در نظر گرفته شده است؟
مصلی حدود ۲۰۰ هکتار از اراضی عباس آباد را شامل می‌شود. در مصلی قسمتی به عنوان بخش عبادی محسوب می‌شود که همان مصلای مرکزی است و حدود ۶۳ هکتار مساحت دارد. این فضا طوری طراحی شده که کارکرد عبادی در آن پررنگ‌تر است. با توجه به صرف هزینه‌های بالای بهره‌برداری و نگه‌داری این فضاها، نه از نظر اقتصادی و نه از نظر فرهنگی و سایر جهات، نمی‌توان تصور کرد که این مجموعه عظیم ساخته شده فقط برای این‌که هفته‌ای ۲ ساعت نماز جمعه در آن برگزار شود یا سالی یک بار میزبان نماز عید فطر یا قربان باشد.
مصلی قرار است مرکز اجتماعات عبادی و فرهنگی اصلی نظام جمهوری اسلامی شود. با همین نگاه هم‌اکنون برنامه‌های گوناگونی مانند دعای عرفه، مراسم شیرخوارگان و برخی از تجمعات سیاسی نظام مثل مراسم ۹ دی سال‌هاست که در مصلی برگزار می‌شود. البته بعضی از اجتماعات دیگر که به نوعی از برنامه‌های بزرگ نظام هستند مثل نمایشگاه کتاب یا نمایشگاه قرآن هم در مصلی برگزار می‌شود.
به این موضوع دقت کنید، ما در مجموعه مصلی، نمایشگاه کتاب را به دید یک نمایشگاه بزرگ نگاه نمی‌کنیم. نگاه ما این نیست که در نمایشگاه کتاب صرفا یک عده‌ای می‌آیند کتاب ببیند، انتخاب کنند، بخرند و بروند. این در هرجای دیگری ممکن است با یک کم و زیاد، یا عرض و طول کمتر یا بیشتری اتفاق بیافتد. از نظر ما نمایشگاه کتاب یک جشنواره و یک مانور فرهنگی بزرگ نظام است. وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی هم قبل از برگزاری و در افتتاحیه نمایشگاه اخیر به خوبی از موضوع یاد کردند.
وقتی قرار است یک برنامه‌ای مثل نمایشگاه کتاب یک مانور فرهنگی بزرگ برای نظام باشد باید در بزرگترین مکان و با بهترین امکانات برگزار شود، جایی که به همه مردم تعلق دارد. ما قبول نداریم که به این اجتماعات بزرگ فرهنگی، نگاه اقتصادی شود و خدای ناکرده در جایی برگزار شود که مردم اعم از مخاطبان و برگزار کنندگان آزار ببینند و در سختی و رنج باشند و آخر سر هم وجه بین‌المللی نظام آسیب ببیند.
کار ساخت مجموعه مصلی در بخش شمالی و جنوبی نیز ادامه دارد. طراحی‌های اصلی بخش چهارباغ در مصلای شمالی انجام شده و با دستگاه‌های مختلف برای ساخت، راه‌اندازی و استفاده در تعامل و همکاری هستیم. این قسمت در بخش شمالی بین بزرگراه رسالت و شهید همت راه‌اندازی می‌شود. همچنین در کنار چهار باغ، یک گلگشت هم قرار است ساخته شود که طراحی اولیه‌اش انجام شده و مرکزی برای فعالیت‌های اجتماعی است تا عموم مردم در آنجا کارهای نو، ایده‌ها و ابتکارات‌شان را به نمایش بگذارند.
بخش جنوبی مصلی هم با عنوان چهلسرا کاربرد فرهنگی - اقتصادی دارد. ما اگر داریم همه را تشویق و دعوت می‌کنیم به این‌که در دین مبین اسلام، خدا و دین و عبادت از زندگی روزمره، خرید و فروش و سایر مسائل جدا نیست، باید این نگاه در طراحی مصلی نیز به نمایش گذاشته شود.
چهلسرا در عین پایبندی به سنت‌های دیرینه ما که از همین بازارهای اصیل ایرانی و در واقع اسلامی نشأت می‌گیرد، از نمادهای زندگی نوین هم بهره‌مند خواهد بود تا بتواند تأمین کننده همه نیازهای عموم مردم باشد. مردم باید بتوانند در کمال آرامش و با خیال راحت در مجموعه چهلسرا حاضر شوند و بتواند همه مایحتاج‌شان را، هم در بخش خرده فروشی هم در عمده فروشی و هم در بخش خدمات عمومی تأمین کنند.
در مجموع این کارکردهایی که مطرح شد، مصلی به عنوان یک مجموعه فرهنگی ـ عبادی تلاش می‌کند تا نیازهای معنوی و هم نیازهای روزمره و هم نیازهای فکری و هم نیازهای علمی عموم مردم را در بهترین شکل تأمین کند.
- گروه‌های مختلفی در طول سال‌های گذشته تلاش کرده‌اند تا بخش‌های مختلف این بنای عظیم برای استفاده مردم مهیا شود. حالا که به مرور بخش‌های مختلف این مجموعه آماده بهره‌برداری می‌شود، برنامه‌ای هم برای حضور شبانه‌روزی مردم در مصلی و استفاده واقعی از امکانات آن دارید؟
چشم انداز و افق آینده مصلی در فضاهایی مثل چهار باغ، چهلسرا و گلگشت کاملا همین است. همان طور که حالا اگر در چهلسرا برنامه و نمایشگاهی برقرار است از ساعات آغازین صبح تا ساعات پایانی شب درهای مجموعه باز است و مردم در حال رفت و آمد هستند.
البته در بخش مرکزی قسمت‌هایی در گوشه و کنار هنوز در حال ساخت و ساز است و استفاده دائمی مردم از آن نیازمند تمهیدات بسیاری است. همین حالا برای برگزاری نماز جمعه باید بسیاری از اماکن را محصور کنیم تا خدای نکرده در محوطه کارگاهی به کسی آسیب نرسد. البته باید به این موضوع هم توجه کرد که همزمان با حضور مردم و اجرای برنامه‌های گوناگون کار عمرانی در مسجد جامع و بخش جنوبی مصلای مرکزی هم با جدیت پیگیری می‌شود.
به طور طبیعی تا زمانی که در مصلای مرکزی ساخت و ساز ادامه دارد، اگر بخواهیم به شکل دائمی میزبان مردم باشیم امکان آسیب‌ها و خطراتی وجود دارد. البته در مواقع برگزاری نمایشگاه‌ها و مراسم همه فضاهایی که امکان خطر هست را موقت می‌بندیم و مردم در امنیت کامل در مجموعه رفت و آمد می‌کنند.
تمام تمهیدات لازم در فعالیت‌هایی مانند نمایشگاه کتاب، نمایشگاه قرآن، ماه مبارک رمضان، شب‌های قدر، در نظر گرفته می‌شود تا آمد و شد مردم بدون خطر انجام شود. چون کار ساخت و ساز انجام می‌شود نمی‌توانیم موانع را دائمی بگذاریم. امیدواریم ساخت و سازی که الان الحمدلله در ۳ جبهه به شکل جدی پیگیری می‌شود، هر چه زودتر به سرانجام برسد تا اگر مردم خواستند به مصلی بیایند مشکلی از جهت تردد و عبور و مرور نداشته باشند. البته موضوع حضور دائمی مردم در مصلی در افق فکری طراحان مصلی لحاظ شده است.